Het internationale Handvest voor Compassie: zo begon het

20 december 2023 – In 2009 stond Monica Neomagus mede aan de wieg van het internationale Handvest voor Compassie. Tijdens de viering van 25 jaar Beweging van Barmhartigheid op 16 december 2023 vertelde ze over de ontstaansgeschiedenis van het Handvest.  

“Allereerst wil ik de Beweging van Barmhartigheid heel hartelijk feliciteren met hun 25-jarig bestaan. En dank voor de uitnodiging om hier vandaag aanwezig te zijn en voor het eervolle verzoek om iets te vertellen over het internationale Handvest voor Compassie dat, sinds 2021, onderdeel is geworden van het werk van de Beweging van Barmhartigheid.

Hoe begon het allemaal, met het Handvest voor Compassie?

Het was 2008, toen ik op een winteravond in Amsterdam naar Pakhuis de Zwijger fietste waar de Britse schrijfster Karen Armstrong zou spreken die ik al een tijd met veel belangstelling volgde. Ik had me aan een paar van haar dikke boeken gezet, Een geschiedenis van God en De strijd om God, met een duizelingwekkende hoeveelheid historische feiten die onder meer aantoonden hoe politiek en religie altijd verknoopt waren en dat nog steeds zijn.

Karen Armstrong

Die avond vertelde Karen Armstrong dat zij de prestigieuze Amerikaanse TED-Award had gewonnen en zodoende een geldbedrag zou krijgen èn een wens voor de wereld mocht doen. Haar wens was dat er een handvest, een charter, zou komen dat de grote religies en de ethische tradities van deze wereld zou oproepen tot het weer centraal stellen van het begrip compassie; wat volgens Karen Armstrong de essentie is van religies en ethische tradities, maar door allerlei ontwikkelingen, niet in de laatste plaats door het verknoopt raken met politieke belangen, veel te veel uit het zicht is verdwenen.

2009: Wereldwijd Charter for Compassion

Zij nodigde vervolgens allerlei vertegenwoordigers van de tradities uit en het gezelschap kwam een aantal malen bij elkaar in Zwitserland. Voor Nederland nam rabbijn Awraham Soetendorp deel aan deze gesprekken. In november 2009 lag er dan een Handvest: het internationale Charter for Compassion dat wereldwijd werd gelanceerd.

Optimisme

Zo ook in Nederland, in een volle Mozes en Aäronkerk in Amsterdam met een programma met bekende sprekers, workshops, muziek en cabaret. Er hing groot optimisme in de lucht die dag, en een geloof dat dit een belangrijk moment was in een tijd (14 jaar geleden) die als gepolariseerd werd ervaren, met een gebrek aan werkelijke verbondenheid en begrip tussen mensen en tussen volken.

Vanaf die tijd kwam er in de landen waar het charter gelanceerd werd, veel energie los om het ook daadwerkelijk zijn werk te laten doen.

Er kwamen Compassionate Cities, in Australië tekende het parlement zelfs voor de inzet voor meer compassie in het land, er werden cursussen ontworpen, in Canada ontstond het Kinderhandvest voor Compassie, bedrijven en instellingen bleken geïnteresseerd. Ondertussen werd het charter ook onder de aandacht gebracht van de Dalai Lama die het vervolgens mee ondertekende en van de toenmalige paus Benedictus en er werd aandacht aan besteed tijdens een bijeenkomst in het VN-hoofdkwartier in New York.

In ons eigen land voelden we in de jaren die volgden na 2009 het enthousiasme ook groeien, in religieuze gemeenschappen, in dorpen en steden, in het onderwijs, onder mensen die in de gezondheidszorg werkzaam waren, in scholen.

Compassieprijs, boeken en talloze andere initiatieven

Er werden boeken geschreven, lezingen verzorgd en vanaf 2010 had Nederland ook haar eigen unieke jaarlijkse Compassieprijs die dit jaar weer is uitgereikt aan scholier van het Pantarijn College in Wageningen, Riemer Brandsma, voor zijn inspanningen voor een duurzame wereld. En Riemer Brandsma is inmiddels ook toegetreden tot The Board of Trustees van het internationale Charter for Compassion. Hoe mooi is dat; de jonge generatie neemt het stokje over!

Voor mij persoonlijk heeft het handvest grote betekenis gehad. Wat ik er zo waardevol aan vind is dat de schrijvers, met zulke verschillende culturele en levensbeschouwelijke achtergronden, erin geslaagd zijn om in een overzichtelijke en betrekkelijk korte tekst zó kernachtig en in een soort universele taal, te verwoorden wat compassie volgens hen inhoudt, èn hoe wij er handen en voeten aan kunnen geven.

In het boek Twelve steps to a compassionate life dat Karen Armstrong vervolgens schreef en dat in 2011 verscheen (in het Nederlands onder de titel), neemt zij ons als het ware aan de hand langs verschillende fases en stadia die ons tot een meer compassievol mens kunnen maken.

Handvest als Kompas

Zij gaat ervan uit dat we dat allemaal kunnen leren omdat het vermogen daartoe al in ons aanwezig is. Daarmee wordt het handvest ook een persoonlijk kompas in een roerige en verwarrende wereld die, na die lancering in 2009, mijns inziens alleen maar meer gepolariseerd is geraakt.

Polarisatie

Op 22 november 2023, de avond van onze Tweede Kamerverkiezingen, konden we opnieuw vaststellen dat die polarisatie ook aan ons eigen land niet voorbij is gegaan. Al langer zien we mensen elkaar verwijten maken, uitschelden, verdacht maken, bedreigen. Daarbij moesten we ons in de afgelopen tijd ook verhouden tot een oorlog op Europees grondgebied in Oekraïne en tot een bloedig conflict in Israël. We zien dagelijks hoeveel slachtoffers dat vraagt en hoe de onderlinge haat en vijandschap met de dag groeien. We worden er ook direct mee geconfronteerd, in onze scholen, onze steden en in de politiek. En zelfs binnen families, vriendenkringen en gemeenschappen, waar mensen met verschillende loyaliteiten hierover soms nog maar moeilijk met elkaar in gesprek kunnen komen.

Handvest als Noodrem?

De emoties en reflexen die het allemaal oproept herken ik intussen ook bij mijzelf: woede, verontwaardiging, verbijstering, veroordeling, verwarring, onbegrip, hopeloosheid, treurnis. Het is op die momenten dat de tekst van het Handvest voor Compassie ook de noodrem is waaraan ik kan trekken als het te verleidelijk wordt om in de simpele zwart-wit schema’s terecht te komen. Dat neemt niet weg dat je je soms ferm moet uitspreken over bepaalde zaken. Maar het grote gevaar van dehumanisering van de ander ligt altijd op de loer, zeker in barre tijden.

Het handvest roept ons daarom ook op om:

Recht te doen aan de onschendbare heiligheid van ieder mens en een ieder, zonder enige uitzondering, te behandelen met volstrekte waardigheid, billijkheid en respect.

Het waarschuwt ons:

Door haat te zaaien met laatdunkende uitingen over anderen – zelfs over onze vijanden – doen wij de menselijkheid die wij allen met elkaar delen geweld aan.

En het nodigt ons uit, omwille van een visioen, een gedeelde droom:

Het is van wezenlijk belang dat wij compassie in onze gepolariseerde wereld maken tot een duidelijke, lichtende en dynamische kracht. Indien compassie is geworteld in principiële vastbeslotenheid om uit te stijgen boven egoïsme, kan zij politieke, dogmatische en religieuze grenzen slechten.

Ik hoop van harte dat de tekst van het handvest juist in deze tijd, via de Beweging van Barmhartigheid die zich al 25 jaar inzet voor barmhartigheid, mededogen en compassie, voor nog veel meer mensen als een kompas en – indien nodig – als een noodrem mag dienen. En ik wens de beweging nog vele jaren en succes en alle goeds toe bij hun mooie werk!