Deze eeuw als eeuw van het geweten

door Gerrit Kruis

Het boek bestaat uit drie essays; het laatste is het belangrijkste en heeft dezelfde titel als het boek.
Het boek is mooi uitgegeven. Het heeft een papieren omslag waarop woorden ‘De fundamenten’ in grote letters in de vorm van een trapgevel prijken. De harde kaft heeft dezelfde letters, daar liggen die – als het ware – op een hoop gegooid; het woord moet nog gevormd worden. De beeldtaal is duidelijk: we moeten af van de oude fundamenten van ons denken en handelen. Deze zijn het heilig geloof in aanhoudende groei van het bnp en winstmaximalisatie voor ondernemingen. De nieuwe fundamenten: nadenken over de vraag waartoe de maatschappelijke productie eigenlijk dient. Voor de beantwoording van deze vraag sluit Nasr aan bij het gedachtengoed van de Indiase econoom en filosoof Amartya Sen. Sen introduceert het begrip capabiliteiten. Ieder mens heeft recht op basiscapabiliteiten. Hieronder verstaat Sen het recht op een zinvol leven, waarin de mogelijkheid tot zelfrealisatie is begrepen. De verwezenlijking van dit ideaal vraagt ingrijpende verandering in de manier van produceren en consumeren in de Westerse wereld.
Nasr schrijft “we weten dat we het weten”. En: “De eenentwintigste eeuw is daarmee uitgegroeid tot de eeuw van het geweten”.

Zijn we in staat en bereid om te werken aan die ingrijpende verandering?
In feite hebben we geen andere keus. Doorgaan op de huidige voet betekent aanvaarding van de groeiende kloof tussen arm en rijk, uitputting van natuurlijke hulpbronnen, reductie van dierenlevens tot ‘lekker dier’. De auteur houdt een vlammend betoog voor verantwoord produceren en consumeren. Het betoog is indrukwekkend en geloofwaardig; Nasr is ervan overtuigd dat het kán. Terugkeer naar het ‘oude normaal’ is geen optie.

De eerste essays vormen de opmaat voor het derde. In heldere taal en met humor beschrijft de auteur de status quo in denken en handelen zowel in de publieke sfeer als in het particuliere domein. Onderzoek toont aan dat er nu al draagvlak is voor ingrijpende veranderingen. Klassiek voorbeeld: het besef dat het vele en goedkope vliegen collectieve dwaasheid is. Maar we doen het; wat kan je er als individuele reiziger aan doen? Waar blijven de bestuurders wereldwijd? Wanneer wordt de brandstof voor vliegtuigen belast? Wat niet helpt is de uitspraak: “Wie visie zoekt moet naar de oogarts” van de belangrijkste bestuurder van ons land.  Steeds weer verwijzen naar individuele verantwoordelijkheid is bestuurlijk wegkijken van maatschappelijk problematiek.