Een roman waarin elke stem telt

door Marjo Brenters

In een losse vertelstijl zoomt Galgut in op een groot aantal personages, die stuk voor stuk de recente geschiedenis van Zuid-Afrika reflecteren. Centraal staan vier leden van de familie Swart: Ma, Pa en twee van hun drie kinderen, Anton en Astrid. Elk van deze familieleden krijgt een eigen deel in het boek, waarin zijn of haar dood en begrafenis beschreven wordt. Tussen de delen zit steeds zo’n tien jaar waarin de levens onzichtbaar doorgaan, en waarin ook Zuid-Afrika grote veranderingen doormaakt.
De jongste dochter is Amor. Zij blijft als enige in leven en heeft geen eigen hoofdstuk in het boek, maar in zekere zin is zij de hoofdpersoon – daarover later meer.
De keuze van Galgut om deze witte familie de achternaam Swart te geven zet de toon; het is een ironische verwijzing naar de grootste tegenstelling binnen Zuid-Afrika.

Een christen komt nooit op zijn woord terug
Als het verhaal begint is het 1986, tijdens de nadagen van de apartheid. Op de achtergrond is sprake van de Noodtoestand en ‘trubbels in de townships’. In dit eerste deel is Ma, de nog jonge moeder van het gezin, zojuist overleden aan kanker. Op haar sterfbed heeft zij haar man laten beloven dat hun zwarte hulp Salomé het huisje krijgt waarin ze al haar hele leven woont, en dat op het terrein van hun boerderij staat. Amor is op dat moment 13 jaar en ze hoort haar vader deze belofte doen. Ze vertelt het aan de zoon van Salomé, Lukas, met wie ze is opgegroeid: “Het is nu van jullie, het huis, zegt ze. Mijn moeder heeft tegen mijn vader gezegd dat hij het aan je moeder moet geven. Een christen komt nooit op zijn woord terug.”

Al vóór de begrafenis vraagt ze haar vader naar zijn belofte. Hij ontkent alles en komt zijn belofte nooit na. Ook andere leden van de familie Swart bemoeien zich ermee; ze zouden zo’n transactie belachelijk vinden. Maar Amor wil de belofte koste wat kost gestand doen.

Een nieuw Zuid-Afrika?
Voor het zover is, passeren er tal van scènes over haar familieleden, die zoals gezegd met tussenpozen van zo’n tien jaar om het leven komen. Pa sterft aan de beet van een giftige slang als hij een recordpoging doet om opgesloten te zitten met het beest (hij heeft een reptielenpark). Astrid komt om het leven tijdens een roofmoord om haar dure BMW, en Anton schiet zichzelf door het hoofd, beneveld door alcohol.

Al deze gebeurtenissen zijn ingebed in de recente geschiedenis van Zuid-Afrika. Als Pa sterft is het 1995 en winnen de Springbokken het WK rugby. President Mandela doet zijn verzoeningsbelofte (!) voor een nieuw Zuid-Afrika.

De autokaping waar Astrid slachtoffer van is vindt plaats in 2004, tijdens het presidentschap van ‘aidsontkenner’ Mbeki. Amor werkt op dat moment als verpleegkundige in Durban, wat een verwijzing kan zijn naar de Verklaring van Durban, een – door 5000 wetenschappers ondertekende – verklaring dat Hiv wel degelijk de oorzaak is van aids (president Mbeki geloofde meer in een stevig anti-armoedebeleid dan in medicijnen. Meer dan 300.000 inwoners bezweken aan aids).
Anton bezwijkt alsnog aan het trauma dat hij tijdens zijn dienstplicht in 1995 opliep, toen hij een zwarte vrouw doodschoot.

Een zwerver, politieagenten en doodgravers
Dit alles klinkt niet direct als een boek over barmhartigheid. Toegegeven, je moet ervoor openstaan, maar het speelt wel degelijk een rol. Het zit hem enerzijds in de beschrijving van de grillige Afrikaanse realiteit, die nergens versimpeld of uitgelegd wordt, maar op een poëtische én vanzelfsprekende manier zijn plek in het verhaal krijgt.

Anderzijds zit het hem in het almaar wisselende vertelperspectief. Galgut zweeft als het ware boven de personages en blijft dan aan iemand hangen, waardoor die plotseling een stem krijgt. Zo is er bijvoorbeeld een zwerver, door de schrijver Bob genoemd omdat hij steeds Blowin’ in The Wind zingt, die een poosje gevolgd wordt – je ziet zijn zwerftocht letterlijk voor je – maar die verder geen rol in het verhaal speelt. Ook de doodgravers die telkens weer een gat moeten graven krijgen een (komische) bijrol, net als twee politieagenten, en de lijkverzorger die de doden zorgvuldig en liefdevol aflegt. Door dit alles krijgt elke stem gewicht; geen mens is te min om aan voorbij te lopen. Dat is een troostend gegeven. Daarbij heeft Galgut een prachtige, vaak poëtische manier van schrijven. En net zo vaak gebruikt hij humor of zelfs slapstick, een beetje à la Beckett.

Een eenvoudige versmelting
Werkelijk barmhartig is de jongste dochter Amor. Van de drie kinderen Swart is zij het buitenbeentje. Wel is zij net zo getroebleerd als haar broer en zus, maar ze is veel mysterieuzer, mystiek haast. Als een soort engel bekommert zij zich als verpleegkundige door de jaren heen om de zieken en de armen, terwijl ze zelf nauwelijks een leven lijkt te hebben. Zoals gezegd is zij de enige die geen eigen hoofdstuk krijgt en (dus) ook niet sterft in het boek. In elk deel reist ze terug naar de boerderij om haar familieleden te begraven, verder houdt ze zich verre van hen.

Amor blijft tot het eind van het boek vastbesloten dat Salomé haar huis moet krijgen. Als zij ten slotte het enige nog levende familielid is, kan ze de belofte eindelijk gestand doen. Bovendien geeft ze haar hele erfenis aan Salomé, zelf heeft ze er geen cent van uitgegeven. Het leidt tot een prachtige afscheidsscène tussen haar en Salomé: “Tijd om op te stappen, en gebruik te maken van haast om te verbergen wat anders een barst in je hart zou veroorzaken. Beide vrouwen weten dat ze elkaar niet meer zullen zien. Maar waarom is dat erg? Ze zijn gehecht aan elkaar, maar niet aan elkaar gehecht. Verbonden maar niet verbonden. Een van de vreemde, eenvoudige versmeltingen die dit land bijeenhouden. Soms ook maar net.”

Foto Jennifer Coffin Grey (Unsplash)