Vernederingen, haat én mededogen

door Johan Willemse

Armoede
De homoseksualiteit wordt zichtbaar in zijn gebaren, stem, manier van lopen. Hij is geboren in een arm dorp in Picardië in een milieu waarin voor de mannen geen ander perspectief is dan vanaf het vijftiende levensjaar te gaan werken in de metaalfabriek (en toen deze verhuisde naar Azië, de bijstand). Voor de vrouwen is het vooruitzicht kassière worden in de lokale supermarché, voor je twintigste zwanger raken en vervolgens de moederrol vervullen.
Het is een milieu waarin veel geweld voor komt, het is seksistisch, racistisch, homofoob. Mensen schamen zich, zijn ontredderd, leven ongezond, zijn verslaafd aan drank en nicotine. Wat moet er van Eddy worden?

Vernederingen
Eddy’s ouders schamen zich voor hem en zijn teleurgesteld, omdat hij zich niet mannelijk gedraagt. Hij wil niet voetballen, doet niet mee aan de lokale vechtpartijen, versiert geen meisjes. Hij doet zijn best voor school, wat ook eigenaardig is en wordt gezien als zich elitair gedragen, als verraad aan het ouderlijke milieu. Eddy probeert wel het anders zijn te onderdrukken, zich masculien te gedragen. Bijvoorbeeld scheldt hij andere ‘nichterige jongens’ het hardst uit en kust hij meisjes (en walgt ervan). Het mag niet baten. De vernederingen thuis, op school en in het dorp houden nooit op.

Homoseksualiteit: redding
Het paradoxale is, dat zijn homoseksualiteit ook zijn redding is. Als hij meedoet aan een toneelstuk (toneel is voor mietjes, zegt zijn vader) op school ervaart hij voor het eerst dat hij gezien wordt. Toeschouwers kijken naar hem, applaudisseren voor hem. Hij wil naar een lyceum in de stad (Amiens) waar theater een vak is. Het wordt zijn vlucht. In een interview met het Belgische tv-programma Ter Zake zegt Edouard Louis, de schrijver van het autobiografische Weg met Eddy Bellegueulle: “Al mijn boeken verheerlijken het vluchten. Vluchten wordt vaak beschouwd als iets lafs of als iets makkelijks. Maar ik ben ervan overtuigd dat vluchten net het moeilijkst is.”
En dat voel je als lezer. Het systeem zuigt. Als zijn moeder uitspreekt een keer een mooi vloerkleed te willen kopen, weten zij en Eddy dat dat nooit mogelijk zal zijn. “De onmogelijkheid om het te doen verhinderde de mogelijkheid om het te willen die weer de toegang tot het mogelijke afsloot. Gevangen in de cirkel die het haar onmogelijk bleef maken om te handelen, om invloed uit te oefenen op zichzelf en op de wereld om haar heen.”
In Amiens komt Eddy in contact met een andere wereld, waarin mensen aandacht hebben voor fatsoenlijke omgangsvormen en gezonde leefomstandigheden. Hij wordt opgenomen in een gezin, waarin wordt gesproken over geschiedenis, literatuur, theater, film, architectuur. De maaltijden worden hiervoor gebruikt. Bij hem thuis stond de tv altijd aan, werd het eten naar binnen gewerkt. Het begrip schoonheid krijgt in zijn nieuwe omgeving inhoud, evenals meningsvorming en tolerantie. Er is geen paternalisme of neerbuigendheid ondanks zijn onverzorgde gebit, zijn armoedige kleding en zijn onwetendheid. Zijn honger naar kennis wordt gewaardeerd.
Het lezen van deze hoofstukken doet je realiseren welk een voorrecht het is om onderdeel te zijn van ‘de bevoorrechte klasse’. En tegelijkertijd hoe groot de kloof is met de mensen die op een minimumniveau leven. Edouard Louis werkt dit verder uit in zijn boek Veranderen, methode.

Haat, mededogen en erbarmen
Eddy haat zijn ouders, zijn broers, zijn ooms en tantes. Tegelijkertijd kan hij met mededogen en erbarmen kijken naar zijn vader en moeder. Hij ziet dat zij ook slachtoffer zijn. Edouard Louis schrijft er twee aparte boeken over: ‘Ze hebben mijn vader vermoord’ en ‘Strijd en metamorfose van een vrouw’. In een ander interview zegt hij: “Zelfs als ze het niet verdienen, dan nog wil ik me voor ze inzetten.” Het is kenmerkend voor hem. Hij pleit ervoor om geweld niet met geweld te beantwoorden.

Mogelijk ontstaat de indruk dat het om een sociologisch werk gaat. Het is verre van dat. Weg met Eddy Bellegueulle is een prachtige roman. Je lééft het leven van de hoofdpersoon. Dit boek en ook de andere romans van Edouard Louis zijn óók politieke statements. Ze beschrijven op het persoonlijke en inleefbare niveau wat het neoliberalisme de afgelopen decennia in Frankrijk heeft teweeggebracht voor de laagste klasse. En je gaat begrijpen waarom het rechtspopulisme in Frankrijk zo’n sterke politieke factor is geworden. En voor Nederland is het niet anders.

Foto boven: Wendelin Jacober (Pexels)
Foto auteur: uitgever Seuil