Impressies van een studiedag

12 juni 2025 – Hoe zorg je voor een sociaal veilig klimaat? Hoe ga je op de werkvloer om met conflicten en gevallen van grensoverschrijdend gedrag? Hoe doe je recht aan alle betrokkenen, als er iets misgaat? Wat zijn dan goede vragen, hoe leer je goed kijken, hoe voer je het gesprek? Kunnen waarden als compassie en medemenselijkheid daarbij helpen?

Door Charles van Leeuwen

Duurzame medemenselijkheid
Op 16 mei organiseerde de beweging van Barmhartigheid samen met Kloosterhotel ZIN een grote studiedag over het thema sociale veiligheid. De insteek van de dag was, om te kijken voorbij wettelijke regelingen en procedures, om samen te zien hoe compassie en medemenselijkheid kunnen bijdragen aan een sociaal veilig klimaat. Het gaat in de praktijk om grote thema’s, complexe casussen, grote persoonlijke belangen van mensen en organisaties. Enkele impressies van een deelnemer aan de studiedag.

Rechtdoen aan mensen
‘De kwaliteit van de menselijke inzet is bepalend voor het welslagen van een procedure.’ Oftewel: goede en eerlijke gesprekken voeren en van tevoren ruim de tijd nemen voor waarheidsvinding en de juiste vragen stellen. Met een persoonlijke en op duurzame omgang gerichte aanpak bereik je meestal meer, dan met een snelle juridische insteek’, aldus Loes Wevers. Zij is een ervaren advocaat in procedures rond integriteitskwesties en grensoverschrijdend gedrag. Ze kent veel praktijkvoorbeelden die zijn getekend door te snelle of te vérgaande juridisering. Het juridisch kader biedt kansen, maar werpt ook belemmeringen op. Onder andere omdat mensen niet meer met elkaar willen praten, of in het gesprek een gesloten houding aannemen. Het lijkt een paradox: door als advocaat bij te dragen aan dejuridisering, breng je mensen dichter bij elkaar, bevorder je het gesprek en los je kwesties beter op.

‘Een vergevingsmodule is deel van ons alfabet’, advocaat Loes Wevers 

Leegluisteren
Dat betekent onder andere: goed inventariseren, het oordeel uitstellen, je eerst ‘leegluisteren’. Alle betrokkenen horen. Van tevoren de vraag stellen: wat zou voor een slachtoffer een wenselijke uitkomst zijn (vaak is dat een andere dan lang procederen ingeeft). Wat beoogt een melder? Wie zijn andere betrokkenen en getuigen? Door een te snelle en oververhitte reactie op gevallen van overschrijdend gedrag, worden situaties vaak alleen maar erger en moeilijker op te lossen. Leidinggevenden willen het te goed doen. Collega’s sympathiseren eenzijdig met vermeende slachtoffers. Mensen gaan uit van onvolledige, stereotype beelden en vullen veel in. Een menselijke maar vooral zorgvuldige aanpak is nodig. Dus niet automatisch mensen op non-actief stellen of de ontslagprocedure in. ‘Een vergevingsmodule is deel van ons alfabet’, aldus Wevers. ‘Wat stuk is niet weggooien, maar proberen te herstellen’.

Dehumaniseren, vergeven en verzoenen
‘Een goed klimaat kun je meten’, aldus Leon Schaepkens. ‘Ons beleid zou gericht moeten zijn op het bouwen en bewaken van een veilig sociaal klimaat. In de praktijk zou het meer over het klimaat moeten gaan, niet alleen over de klacht’. Schaepkens geeft trainingen voor vertrouwenspersonen en is betrokken bij veel beoordelingsprocedures en beroepsprocedures. ‘Wat je merkt, is dat het proces mensen dehumaniseert’. Hij bespreekt de kansen en moeilijkheden van een van de recente innovaties, namelijk een vergevingsmodule in procedures. Een module waarin mensen samen een weg gaan om de relatie weer te stellen, tenminste zodanig dat ze weer professioneel verder kunnen. In de praktijk blijkt het begrip vergeving niet altijd te werken, misschien zou het woord verzoening beter gekozen zijn. Het kost veel tijd om tot verzoening te komen, verzoening vraagt immers iets van beide partijen. Vergeving reikt misschien verder, maar vraagt vooral iets van het slachtoffer.

Samaritaan durven zijn
Schaepkens herkent vanuit zijn persoonlijke achtergrond het thema barmhartigheid en haalt het verhaal van de Samaritaan aan. Kunnen wij in onze professionele setting ook barmhartige Samaritanen zijn? Moet dat wel? Een manager zal nooit een barmhartige Samaritaan kunnen zijn. Die heeft geen tijd om ongepland stil te blijven staan, even rustig en belangstellendop heel andere wijze in te grijpen, een situatie van onrecht te zien en dan in beweging te komen. Dat moeten anderen op de werkvloer dus doen. De rol van de manager is om dingen duidelijk te houden, veiligheid te scheppen, procedures goed te doorlopen. Maar door het scheppen van een goed klimaat, kun je zorgen dat andere mensen op de werkvloer wél die Samaritaan kunnen of willen zijn. ‘Wat vandaag de dag overheerst, is het morele perspectief, denken in goed en fout. Maar eigenlijk moet we dieper leren kijken, ook dieper in mensen leren kijken’.  Met die menselijke blik kunnen we veel onheil vóór zijn.

Leven in relatie tot anderen
Een hoogtepunt van de dag was de lezing van Mpo Mobutu, die vanuit haar ervaringen in Zuid-Afrika aangaf hoe je kunt werken aan verzoening. Ze heeft met verschrikkelijke trauma-geschiedenissen te maken gehad. Een exclusieve focus op straffen zou daarin niet toereikend zijn geweest. ‘Harm always calls for healing, je kunt kwaad alleen maar aanpakken met een benadering die is gericht op herstel. Niet leven en werken uitsluitend vanuit de procedures, maar in een klimaat waarin mensen opnieuw tot bloei kunnen komen.’  Procedures kunnen eindigen vóórdat ze beginnen, als mensen ze met de juiste intentie inzetten. Dat vraagt om aan andere cultuur , niet van verdeeldheid en conflict, maar van verbinding, openheid, medemenselijkheid, een brede en inlevende houding.

Better-feeling
Mobutu geeft toe dat daar in de werkomgeving vaak geen tijd voor is, en geen context voor te creëren is. Een gesprek van verzoening vraagt veel, als je het niet goed doet blijven mensen boos. Je kunt alle vakjes van een procedure netjes aanvinken, toch moeten constateren dat het niet heeft geholpen. Omdat de relatie van mensen niet is hersteld. Omdat mensen niet het gevoel krijgen dat dingen echt beter zijn geworden. Wat moet je doen voor een better-feeling?

Een gesprek van verzoening vraagt veel, als je het niet goed doet blijven mensen boos.

Die vraag nadrukkelijk agenderen.  En allereerst zorgen dat het héle verhaal wordt verteld. Beiden luisteren naar wat er gebeurde, naar de bedoelingen en wat er mis ging. Benoem het kwaad, benoem de pijn, benoem de aangerichte schade expliciet. Dat laatste wordt vaak vergeten. Wat heeft een slachtoffer nodig, wat vraagt een slachtoffer? Vaak is dat iets anders dan een schadevergoeding. Bijvoorbeeld: de waarom-vraag eerlijk beantwoorden. ‘Vertel eerlijk wat je nodig hebt en deel open je gevoel.’ Mobutu is ervan overtuigd dat een plek waar wordt gewerkt aan heling en herstel, een plek is waar mensen graag komen en het beste van zichzelf inzetten. Een veilige werkplek zal zich altijd terugbetalen.

Vervolgstappen
Op 16 mei waren er ongeveer 100 vertrouwenspersonen, HR-adviseurs en leidinggevenden rond deze thema’s in gesprek. In workshops bezig met belangrijk subvragen, zoals: luisteren we wel goed naar de vragen? Biedt ons ‘systeem’ wel ruimte voor menselijkheid en barmhartigheid? Dat gesprek moet uiteraard doorgaan, en worden verbreed. Dit soort dagen voorziet in een behoefte, dat is mij na deze dag duidelijk. Tevens is duidelijk dat het om heel veel professionaliteit, ervaring en medemenselijkheid vraagt om een klimaat van sociale veiligheid te scheppen en te bewaken.

Duurzame medemenselijkheid
Het thema sociale veiligheid is juridisch ingebed, in regelgeving en wetgeving. Die regels en wetgeving zijn noodzakelijk, maar er is meer nodig. In de praktijk blijkt het lastig elkaar niet volledig kwijt te raken, als je tegenover elkaar komt te staan wanneer grenzen overschreden zijn. Hoe schep je ook ruimte voor herstel, voor verzoening?

Kunnen we ons perspectief op sociale veiligheid verrijken? Niet om ongewenst gedrag te bagatelliseren, maar door met meer barmhartigheid, compassie, te kijken naar alle betrokkenen, de complexe dynamiek beter te begrijpen en samen te werken aan duurzame oplossingen. Dus investeren in duurzame medemenselijkheid door die, soms moeilijke ander, als mens te blijven zien en behandelen. Ook als je het gedrag afwijst.