Bezoekvrijwilliger Penitentiaire inrichting

10 oktober 2025 – Op een mooie herfstochtend ontmoet ik Irma in het kleinste stadje van Nederland: Bronckhorst. Het ligt vlak bij de penitentiaire inrichting waar Irma bezoekvrijwilliger is via Stichting Naaste.

Door Ceciel Funnekotter

Ruim vijf jaar geleden werd Irma benaderd of ze interesse had om actief te worden bij Stichting Naaste. De voorgaande jaren was ze docent levensbeschouwing op een middelbare school. Een leerschool die haar vaardigheden bijbracht, die ze, nu ze met pensioen is, als bezoekvrijwilliger ook kan inzetten.

“Als vrijwilliger bij Stichting Naaste heb ik tot nu toe drie mensen bezocht in de gevangenis,” vertelt Irma. “Je trekt meestal een aantal jaren op met de gedetineerde. Die kiest er overigens zelf voor om op het aanbod: ‘Als je wilt kunnen we je koppelen aan een bezoekvrijwilliger’ in te gaan. “Dan ga je ongeveer 1 keer per twee weken ruim een uur op bezoek.”

Op de vraag of ze een grens heeft met wie ze zo’n bezoekrelatie aan wil gaan, zegt Irma stellig: “Ik zou geen mensen kunnen bezoeken die iemand hebben vermoord of die kinderen seksueel iets hebben aangedaan.” Vanuit Stichting Naaste wordt dan ook zeer zorgvuldig gekeken naar een goede match tussen vrijwilliger en gedetineerde, zodat de kans groot is dat de bezoeken tot de vrijlating gedaan en ook afgerond kunnen worden.

Individuele begeleiding van (ex-) gedetineerde is zeer effectief. Stichting Naaste is een interkerkelijke vrijwilligersorganisatie, die zorg en nazorg biedt aan (ex-) gedetineerden bij zijn of haar terugkeer in de maatschappij. Het vergroot de kans op goede resocialisatie en minimaliseert hiermee een terugval naar criminaliteit. Stichting Naaste is actief in de regio Stedendriehoek (Zutphen, Apeldoorn, Deventer) en Achterhoek.

Inmiddels heeft Irma drie mannelijke gedetineerden bezocht in de gevangenis. “Bij het eerste contact zeg ik altijd: ‘Jij mag het kiezen: of je de waarheid  vertelt of niet maakt me niet uit. In principe vertrouw ik je, en het is aan jou’. Ik ben er om te luisteren, maar ik kan adequater reageren en steunen als er een open en eerlijk gesprek is,” geeft Irma aan.

Lichaamstaal lezen, sfeer proeven en de energie oppikken
Irma is door haar zoon met autisme en door haar werk met middelbare scholieren inmiddels ervaren in het lezen van lichaamstaal, het proeven van de sfeer, het oppikken van de energie. Ieder mens is natuurlijk anders, het kost tijd om vertrouwen te winnen. De een is gesloten, de ander huilt makkelijk en weer een ander is tot geloof gekomen en praat daarover.

Met een lach zegt ze: “Zoals je wel merkt: ik praat wel.” En met haar open houding, waarbij ze ook iets onverschrokkens en laconieks heeft, zie je haar zó in gesprek met de gedetineerden wier leven stuk voor stuk vele dramatische wendingen hebben gekend.

Vragen stellen
Naast de belangstelling die Irma toont voor wat er in de gedetineerden leeft, vertelt ze altijd wel iets over haar eigen leven, waardoor er een vorm van wederkerigheid kan zijn. Op de vraag naar haar ‘spirituele thuis’ – de reguliere kerk heeft ze met pijn in haar hart vaarwel gezegd –, zegt ze: mijn thuis is eigenlijk hetgeen er gebeurt tussen mij en de ander. Daar doet het goddelijke zijn of haar werk. Als de energie stroomt, in woorden, in een houding in een blik…dan is het eigenlijk een cirkel van geven en ontvangen.

Op weg helpen
Irma helpt de mensen die ze bezoekt vaak ook een eindje op weg als hun straf er bijna op zit. Dan probeert ze contact te leggen met mensen uit het vroegere (gezonde) netwerk van de gedetineerde. Door de familie, die zich vaak afgekeerd heeft van de gedetineerde, voorzichtig te vragen of er na de straf toch weer contact mogelijk is. Bovendien gaat ze daarna nog éen keer naar de, dan ‘ex-gedetineerde’ toe. Daarna worden ze verder begeleid door de reclassering.

Zo ging ze met de eerste ex-gevangene kleding kopen, en trakteerde hij haar op een kop koffie met een taartje. De tweede persoon bracht ze bloempotten in het begeleid wonen project waarin hij was gaan wonen, want hij bleek hij erg van planten en dieren te houden.
Op de vraag of ze het niet spannend vond: zo alleen in de auto of in iemands huis?, zegt Irma volmondig: “Nee, totaal niet. Deze mensen zijn dan vrij, en net als ik weer mens in de buitenwereld. Bovendien lopen er velen buiten de bajes die van alles op hun geweten hebben waar we niets van weten.”

Komen gedetineerden af en toe tot zelfinzicht?
Bij sommigen is het onder andere vanwege gebrek aan zelfinzicht moeilijk om uit de cirkel van criminaliteit te stappen. Dat heb ik overigens vaak snel door. Desondanks luister ik naar ze en blijf ik komen. Anderen blijven buiten de bajes en doen soms wél weer mee, als ze een beetje gezond netwerk of vangnet hebben, en weer wat  aansluiting in de maatschappij vinden.

Een van de drie ex-gedetineerden werkt nu bijvoorbeeld vrijwillig op een kinderboerderij. Maar het feit blijft: je kan een mens ten diepste niet van zijn pijn afhelpen of helen. Hooguit kun je hem aanhoren en er zijn. Ik ben immers Jezus niet,” zegt ze met een lach. In de loop der jaren heeft zijzelf geleerd dat er voor het geven van liefde eerst zelfliefde nodig is. En dát, zag ze bij de drie mannen die ze bezocht, dat vermogen is stuk of is er nooit geweest, door al vroege trauma’s en een opeenstapeling van misère.

Verrassend
Irma leeft haar talent. Tussen haar en de mensen gebeurt het. Soms wordt ze werkelijk verrast. Een van de gedetineerden was op theologisch en spiritueel niveau een gelijkwaardige gesprekspartner. Zijn diepe weten dat God hem leidde, raakte haar, en inspireerde haar. De gesprekken kosten haar eigenlijk nooit energie. “Ik ben niet hun therapeut, hè,” zegt ze. “Al werken de gesprekken soms wél therapeutisch: ik hoef hen niet te veranderen of ergens toe te brengen. Ik ben gewoon ook een mens met een man , drie kinderen, en kleinkinderen, met net als iedereen mijn vreugde en mijn zorgen.”

Maar alles wat binnen de PI gebeurt, kan ze goed loslaten. Want naast het vermogen om nabij te zijn, heeft ze ook de gave van het weer afstand nemen. Bij ieder afscheid zegt ze “Heb een goed leven.” Wat voelt als een zegen!

Meer weten? Zie:

• Stichting Naaste
• Overzicht Stichtingen in Nederland