10 jaar Living Library: ’Het blijft elke keer weer verrassend’

12 februari 2024 – Een aantal jaar geleden ontdekte ik in een bibliotheek in Twello het fenomeen Living Library. Diezelfde middag nog ‘leende’ ik een aantal ‘boeken’. Sindsdien ben ik razend enthousiast over de diverse ontmoetingen die de Living Library faciliteert. De hoogste tijd om initiatiefnemer Martijn Bergsma eens nader te bevragen.

Door: Ceciel Funnekotter

“Als student was ik bij een seminar in Istanbul, met als onderwerp: ‘Hoe oorzaken te achterhalen van conflicten en deze te transformeren’,” vertelt Martijn. “Een van de werkvormen op dat seminar was ‘levende boeken lenen’, een boeiende ervaring om op een informele manier te leren over mensenrechten en anti-discriminatie methodieken. Terug in Groningen kreeg ik de Groninger bibliotheek zover dat ik een Living Library activiteit mocht organiseren. Niet veel later was Living Library Nederland een feit.”

In gesprek met een levend boek

Living Library is een activiteit waarbij ‘leners’ een levend boek mogen lenen; dat wil zeggen: met iemand in gesprek gaan over een bepaald onderwerp uit zijn of haar leven. Vaak zijn het onderwerpen waarover vooroordelen bestaan. Tal van ’levende boeken’ kunnen geleend worden.

“Er zijn bijvoorbeeld ‘boeken’ over autisme, tatoeages, nudist zijn, non-binair, vluchteling of ouder van een zeer zwaar gehandicapt kind zijn. En over laag geletterdheid of ex-tbs’er zijn. En dat is slechts een kleine greep uit de uitgebreide collectie,” geeft Bergsma aan. “Doel van het gesprek is om een echte ontmoeting tot stand brengen, en begrip te kweken voor het leven van ‘het boek’. Om zo discriminatie en uitsluiting te verminderen in onze maatschappij.”

Zo werkt het

Als bezoeker van de Living Library weet ik inmiddels hoe het in z’n werk gaat. Bij de bibliotheekbalie kun je op een bord de Living Library ‘catalogus’ zien: de onderwerpen waarover je in gesprek kunt gaan. Vervolgens teken je jezelf in op een lijst en zet je een handtekening voor het onderschrijven van de huisregels en het al dan niet toestaan van het maken van foto’s. Een belangrijke huisregel is dat je als lener je boek alles mag vragen en omgekeerd, maar dat ieder recht heeft om te weigeren om vragen te beantwoorden. Het met respect behandelen van elkaar staat voorop.

Living Library gaat over wederzijdse interactie, in contact zijn, om meeleven met een ander, de ander begrijpen, en zo het begrip voor al die mensen die niet 13 in een dozijn zijn vergroten.” Martijn Bergsma

De gesprekken duren 20 minuten – met een eventuele uitloop naar maximaal 30 minuten, vertelt Martijn me. “Het is gebleken dat je in die tijd goed de diepte in kan gaan, maar dat de begrenzing van de tijd ook veiligheid geeft, en de mogelijkheid om het gesprek weer af te ronden. De gesprekken vinden plaats in afgeschermde hoekjes om de privacy te waarborgen. Een matchmakervrijwilliger loopt rond en checkt hoe het gesprek verloopt en of er behoefte is aan de extra 10 minuten tijd. Na afloop word je naar een evaluatietafel geleid en vragen vrijwilligers naar je ervaringen.”

Diversiteit in je eigen omgeving

Door het heldere format geeft Living Library mensen de kans om in een middag veel op te steken over de diversiteit van mensen, ook uit hun eigen omgeving. Want de onderwerpen voor de boeken, – de mensen die het gesprek aangaan -, haalt Martijn zoveel mogelijk uit de plaats of streek waar de activiteit plaatsvindt. De selectie vindt zorgvuldig plaats en Martijn kent alle mensen met wie hij werkt De ‘boeken’ kunnen een training krijgen over hoe ze het gesprek kunnen aangaan, maar Martijn vindt het belangrijk dat zij vooral leren door te doen.

Vooroordelen wegnemen

Mensen uit de provincie denken geregeld dat bijvoorbeeld non-binaire personen alleen maar in de grote stad wonen, maar ontdekken door dit initiatief dat ze ook in hun eigen gemeente wonen. En zo worden tal van vooroordelen geslecht, is Martijns ervaring.

Je verhaal doen geeft zelfvertrouwen

Naast de mensen die lokaal hun verhaal willen doen, zijn er ook verschillende oudgedienden die vaker meedoen met Living Library. Martijn: “Een aantal van hen heeft zich beter leren uiten en kan nu beter voor zichzelf opkomen. Ook hebben zij meer zelfvertrouwen gekregen als ze mensen echt op nieuwe gedachten hebben gebracht. Bovendien is de onderlinge sfeer van de ’boeken’ heel goed. Ook daarin vindt er tussendoor en na afloop een uitwisseling plaats. Hoewel dit initiatief niet bedoeld is als therapie, werkt het voor sommigen wel therapeutisch.”

Bibliotheken, scholen en organisaties

De Living Library strijkt bijvoorbeeld neer in bibliotheken, op festivals en tal van openbare evenementen. Ook zijn de ‘levende boeken’ geregeld op basisscholen te vinden, met een aangepaste selectie uit de catalogus van onderwerpen. Ze worden regelmatig gevraagd bij opleidingen en organisaties om met groepjes van 5 mensen uit de organisatie in gesprek te gaan. Vaak met als doel om de kennis van de medewerkers (die met en voor mensen werken) te vergroten, maar ook om de sfeer en begrip op de werkvloer te krijgen voor mensen met een beperking of een minder gebruikelijke levensstijl die werkzaam zijn binnen de organisatie.

“Onlangs nog waren ze bij de politieacademie in Apeldoorn,” vertelt Martijn. Het was een levendig gebeuren, waarbij onder andere mensen over armoede, non-binair zijn en rolstoel toegankelijkheid vertelden. Om daar, op die plek, ex-gedetineerden en ex-tbs’ers begeesterd aan de agenten in spe te horen vertellen over hoe ze het beste met hen om kunnen omgaan bij arrestaties, toverde een grote glimlach op mijn gezicht.”

Sowieso is de setting ontspannen en wordt er ook veel gelachen bij bijeenkomsten van Living Library. Op die manier worden zware onderwerpen vaak op een lichte manier benaderd. “Ik heb nog nooit binnen een half uur tijd zoveel nieuws geleerd over één onderwerp,” liet iemand zich laatst  ontvallen. Geweldig!”

Wederzijds begrip

Uit diverse  onderzoeken naar het effect van zo’n Living Library ontmoeting blijkt dat het een zeer effectieve sociale interventie is. Binnenkort volgt een studie waarbij ook het effect op de ‘boeken’ wordt gemeten. Inmiddels is Martijn al bijna 10 jaar actief met zijn organisatie. Living Library is al in vele uithoeken van het land geweest. Martijns wens is dat hij nog veel vaker bij opleiders, beleidsmakers en uitvoerders zijn Living Library mag uitrollen.

Een inkijkje in iemands leven

Of Martijn nog wel eens verrast wordt in gesprekken met levende boeken? “Ja, zeker, onlangs nog. Een echtpaar met twee opgroeiende kinderen waarvan de man (ex-militair en ex-bouwvakker) transgender is, en nu vrouw, waren bij deze editie allebei levend boek. Hij vertelde over zijn ‘coming out’ en zij vertelde apart van hem over hoe het is om eerst met hem als man getrouwd te zijn, en nu met hem als háár door het leven te gaan. Zij vertrouwde me toe: ‘Ze is alleen zo jaloers als wat. Als ik wel eens naar andere mannen kijk, heb ik de poppen aan het dansen. Maar tja, ik heb ook zo mijn behoeftes, toch?’ Het was zo eerlijk en persoonlijk hoe deze mensen me een openhartig inkijkje in hun leven gaven. Dat verrast me nog elke keer weer.”

Foto’s: © Living Library. Foto bovenaan: © Arenda Oomen.