De opbouw voltrekt zich in stilte

30 november 2023 – “Nu het stof van de verkiezingsuitslag is neergedaald is het tijd voor een reflectie. Was het nou eigenlijk wel zo verrassend dat de PVV veruit de grootste werd?” Jan Rotmans, professor in Sustainability Transitions at Drift, Erasmus University Rotterdam, geeft zijn reactie over de verkiezingsuitslag, waarin de PVV als grootste partij uit de (stem)bus kwam.

Nu het stof van de verkiezingsuitslag is neergedaald is het tijd voor een reflectie. Was het nou eigenlijk wel zo verrassend dat de PVV veruit de grootste werd? Ja en nee. Ja, omdat Wilders pas de laatste weken op stoom raakte en pas de laatste dagen veruit de grootste werd. Nee, omdat het populisme al tientallen jaren welig tiert, het begon met Pim Fortuyn, daarna Wilders en Baudet, die allemaal uiting gaven aan het groeiende ongenoegen bij veel mensen, die zich niet gehoord en gezien voelden door de politiek.

Revolutie

In tijden van revolutie bloeit het populisme, zoals we ook zagen in de 19de eeuw, ten tijde van de industriële revolutie, toen de ‘kleine luyden’ in opstand kwamen tegen de elite, gevoed door politici als Abraham Kuyper, vanwege de toenemende ongelijkheid.

Nu zitten we in de digitale en duurzame revolutie, en zien we ook toenemende ongelijkheid, een voedingsbodem voor populisme. Overigens geen Nederlands maar internationaal fenomeen, kijk naar Italië, Frankrijk, Zweden, Hongarije, België, Oostenrijk, Argentinië, Brazilië en de Verenigde Staten.

Onderstroom

Wie goed kijkt naar de onderstroom, had dit kunnen zien aankomen. Wie niet goed kijkt wordt telkens weer verrast. Het ongenoegen is groot en wijdverspreid, over woningnood, oplopende zorgkosten, energiekosten, asielzoekers. Uiteraard heb ik grote moeite met Wilders’ rabiate en antidemocratische standpunten en natuurlijk baalde ik ook van zijn grote overwinning. Maar we moeten de realiteit onder ogen zien, het massale ongenoegen bij miljoenen Nederlanders. En we hebben genoeg checks & balances in ons democratisch bestel om te voorkomen dat dit te radicaal wordt en uit de hand gaat lopen.

“De opbouw voltrekt zich in stilte, terwijl de afbraak zich voltrekt met donderend geraas” Confucius

We moeten nu niet bang of boos zijn, maar moedig, vanuit vertrouwen en radicale empathie. Juist de handreiking zoeken naar al die mensen die zich in de steek gelaten voelen, en komen met een goed, perspectiefrijk verhaal. Want eerlijk gezegd had Links geen goed verhaal, terwijl deze transitietijd zich daarvoor bij uitstek leent.

Perspectief bieden

Helaas was de reactie van Links niet de goede: niet bij elkaar schuilen en je afkeren en boos zijn, maar probeer het ressentiment te begrijpen en ervan te leren. Hoe kunnen we gezamenlijk perspectief geven aan al die mensen die zich in de steek gelaten voelen. Want in diezelfde onderstroom gebeuren ook prachtige dingen, miljoenen mensen werken in stilte aan een betere, mooiere, eerlijker en duurzame samenleving. De energietransitie is in een stroomversnelling geraakt, net als het klimaatbeleid, en natuurlijk moet dat sneller en slimmer, maar het biedt wel hoop.

Radicaal empathisch zijn

Maar, zoals Confucius ooit al zei: “de opbouw voltrekt zich in stilte, terwijl de afbraak zich voltrekt met donderend geraas”. Dus durven we te vertrouwen op al het moois wat zich in de onderstroom voltrekt, of laten we ons meesleuren met het cynisme en pessimisme van de bovenstroom? Oftewel, kunnen en durven we radicaal empathisch te zijn de komende jaren? Dat vraagt meer dan ooit om verbindend en authentiek leiderschap.

Bron: LinkedIn © Jan Rotmans

Foto: Screenshot NOS/NPO2